Samorząd jednej z gmin w województwie zachodniopomorskim chce zlikwidować lokalne centrum kultury. Jednym z powodów jest pandemia koronowirusa i związany z tym spadek dochodów gminy. Czy czeka nas “epidemia” likwidacji instytucji kultury?
Rada Gminy Trzcińsko-Zdrój podjęła uchwałę w sprawie zamiaru likwidacji Trzcińskiego Centrum Kultury w Trzcińsku-Zdroju. Jako pierwszy w środowisku animatorów i menedżerów kultury poinformował o tym Piotr Knaś, badacz z Małopolskiego Instytutu Kultury.
„Jesteśmy ubodzy i mamy długi”
Uchwała podjęta przez radnych z Trzcińska przewiduje, że TCK zostanie zlikwidowane 31 grudnia 2020 r. Powodem likwidacji ma być trudna sytuacji finansowa gminy i konieczność ograniczania wydatków. Ma to związek z obecnym zadłużeniem gminy sięgającym 7,125 mln zł, jak i negatywną perspektywą finansową związaną ze spadkiem dochodów podatkowych w związku z pandemią koronawirusa.
Autorzy uzasadnienia uchwały w sprawie likwidacji instytucji kultury wskazują też, że w TCK konieczne jest przeprowadzenie remontów nakazanych przez Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego a gminy nie to nie stać.
W dalszej części dokumentu samorządowcy wskazują koszty ponoszone w ostatnich latach na utrzymanie instytucji. Co ciekawe, nakłady gminy na ten celi w ub. roku były niższe niż w poprzednich latach o ponad 25 proc. – spadły z 550 tys. zł w roku 2018 do 400 tys. zł w roku 2019. Ubiegłoroczna dotacja stanowiła więc zaledwie 1,63 proc. budżetu gminy.
„Centrum Kultury? Przecież mamy bibliotekę i OSP!”
Według włodarzy Trzcińska-Zdroju likwidacja TCK nie wpłynie w sposób istotny na życie kulturalne gminy, ponieważ oprócz centrum kultury w gminie działa również biblioteka publiczna, a także inne podmioty, takie jak Koła Gospodyń Wiejskich, Ochotnicze Straże Pożarne, stowarzyszenia i kluby sportowe, które mogą prowadzić działalność kulturalną.
– Gmina w obecnej sytuacji nie ma środków na finansowanie działalności TCK, a tym samym nie może dać gwarancji, które w warunkach kryzysu pozwolą na sprawne funkcjonowanie Trzcińskiego Centrum Kultury w Trzcińsku-Zdroju, jednakże podejmie działania do zgromadzenia środków umożliwiających funkcjonowanie TCK – czytamy w uzasadnieniu uchwały.
Co mówi prawo?
Organizator może zlikwidować instytucję kultury tylko — jak zastrzega art. 22 Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej — w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Aby to zrobić, musi na 6 miesięcy przed wydaniem aktu o likwidacji instytucji kultury podać do publicznej wiadomości informację o zamiarze i przyczynach likwidacji. W przypadku likwidacji instytucji kultury z powodu braku pieniędzy, celem informacji dot. zamiaru i przyczynach likwidacji, powinno być, między innymi, stworzenie możliwości podjęcia działań do zgromadzenia tych środków, które umożliwią dalsze funkcjonowanie instytucji.
Na pewno motywem likwidacji nie może być prosta próba szukania oszczędności przez organizatora. Likwidacja instytucji kultury z przyczyn o podłożu ekonomicznym jest dopuszczalna wyłącznie w razie całkowitego braku środków finansowych na dalszą działalność tej instytucji, o ile środków tych nie uda się zgromadzić w wyniku działań podejmowanych w związku z podaniem do publicznej wiadomości informacji o zamiarze likwidacji.
Likwidacja nie będzie również możliwa, jeśli instytucja będzie (jedyną w gminie) biblioteką lub np. centrum kultury pełniącym także funkcję biblioteki. Ma to związek z art. 19. Ustawy o bibliotekach, który wprost narzuca samorządom obowiązek prowadzenia na swoim obszarze działania co najmniej jednej biblioteki publicznej, wraz z odpowiednią liczbą filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych.
Więcej informacji na ten temat znajdziesz w książce pt. „Samorządowa instytucja kultury. Instrukcja obsługi”.
Czy Trzcińsko-Zdrój przetrze szlak do likwidacji instytucji kultury?
Czytając uchwałę w sprawie zamiaru likwidacji instytucji kultury podjętą przez radnych Trzcińska-Zdroju, można odnieść wrażenie, że dokument pod względem formalnym został przygotowany poprawnie. Świadczy o tym m. in. umieszczona w jednym z ostatnich zdań deklaracja dot. podjęcia działań zmierzających do “zgromadzenia środków umożliwiających funkcjonowanie TCK”. Prawdopodobnie jednak jest to wyłącznie pusta deklaracja wymagana przepisami prawa, ponieważ w uzasadnieniu nie ma żadnej informacji mówiącej o tym, jakie faktycznie działania podejmie gmina w tym celu podejmie.
Warto jednak pamiętać, że w przeszłości zdarzało się, że w podobnych sprawach uchwały dotyczące likwidacji instytucji kultury były uchylane przez nadzór oraz sądy administracyjne (np. Wyrok NSA z 29 lutego 2012 r. — sygn. Akt II OSK 45/12). Decydując się na likwidację organizator powinien uzasadnić swoją decyzję w sposób szczegółowy i przekonujący “wskazując na dobór kryteriów ewaluacyjnych”. Ponadto jest on zobligowany wskazać powody likwidacji instytucji kultury. Muszą być to zdarzenia i sytuacje wyjątkowe, nadzwyczajne, które uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie instytucji kultury.
Czy w takim razie pandemię koronawirusa będąca zjawiskiem o charakterze globalnym można uznać za takie zjawisko? Jeśli tak, to likwidacja instytucji kultury w Trzcińsku stanie się niebezpiecznym precedensem i potwierdzi, że pandemia może być wystarczającym pretekstem do zamykania domów, ośrodków i centrów kultury w całej Polsce.