Wojewoda Śląski jest rekordzistą w skali kraju, jeśli chodzi o liczbę uchyleń statutów instytucji kultury. Można powiedzieć, że nadzór wojewody w tym województwie działa w sposób wzorcowy. Zobacz jakie naruszenia prawa służby prawne Wojewody Śląskiego znalazły w statucie instytucji kultury w powiecie żywieckim.
W połowie lutego 2025 r. Wojewoda Śląski wydał rozstrzygnięcie nadzorcze, w którym stwierdził nieważność w całości uchwały Rady Gminy w Ślemieniu w sprawie statutu samorządowej instytucji kultury pod nazwą Gminny Ośrodek Kultury „Jemioła” w Ślemieniu. Jako podstawę prawną decyzji wskazano art. 91 ust. 1 i 3 ustawy o samorządzie gminnym, a jako przyczynę nieważności – sprzeczność z art. 13 ust. 2 pkt 3 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
W uzasadnieniu rozstrzygnięcia Wojewoda Śląski podkreślił, że Rada Gminy w Ślemieniu, przyjmując statut Gminnego Ośrodka Kultury „Jemioła”, naruszyła przepisy prawa w wielu aspektach. Organ nadzoru wskazał, że katalog spraw, jakie obligatoryjnie muszą znaleźć się w statucie instytucji kultury, jest zamknięty i nie dopuszcza rozszerzania go przez uchwałodawcę. Brak któregokolwiek z tych obligatoryjnych elementów stanowi istotną wadę prawną.
Do kluczowych naruszeń, które legły u podstaw stwierdzenia nieważności uchwały, należą:
- Nieprawidłowe określenie sposobu powoływania organu zarządzającego: Statut w § 8 ust. 2 wskazywał jedynie, że dyrektora powołuje i odwołuje Wójt Gminy Ślemień w trybie przewidzianym ustawą, nie precyzując, który z trzech dopuszczalnych przez ustawę trybów (powołanie na czas określony po zasięgnięciu opinii, konkurs, umowa o zarządzaniu) będzie stosowany. Wojewoda podkreślił, że to statut powinien rozstrzygać o wyborze trybu powołania dyrektora, a pozostawienie tej decyzji organowi wykonawczemu wypacza sens art. 13 ust. 2 pkt 3 ustawy.
- Brak obligatoryjnego określenia organów doradczych i sposobu ich powoływania: § 8 ust. 3 Statutu jedynie dopuszczał możliwość powołania organu doradczego przez dyrektora. Organ nadzoru zaznaczył, że art. 13 ust. 2 pkt 3 ustawy w sposób kategoryczny wymaga wskazania w statucie organów doradczych i określenia sposobu ich powoływania, nie pozostawiając w tej kwestii swobody decyzyjnej organizatorowi.
- Przekroczenie upoważnienia ustawowego w zakresie odwoływania dyrektora: Wojewoda wskazał, że art. 13 ust. 2 pkt 3 ustawy upoważnia Radę Gminy jedynie do określenia sposobu powoływania, a nie odwoływania organu zarządzającego.
- Naruszenie hierarchii aktów prawnych poprzez enumeratywne wymienienie ustaw: § 1 Statutu wymieniał ustawy, na podstawie których działa Ośrodek. Organ nadzoru stwierdził, że Rada Gminy nie jest uprawniona do przesądzania w akcie prawa miejscowego o stosowaniu przepisów prawa wyższego rzędu.
- Nieuprawnione regulowanie nadzoru nad instytucją kultury: § 3 ust. 2 Statutu przyznawał Wójtowi Gminy Ślemień bezpośredni nadzór nad GOK. Wojewoda podkreślił, że ustawa o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej ani inne akty prawne nie dają podstaw do sprawowania takiego nadzoru przez Wójta.
- Nieprecyzyjne określenie zakresu działalności: § 6 pkt 21 Statutu jako zadanie GOK wskazywał „Wykonywanie zadań zleconych przez Organizatora”, co uniemożliwia precyzyjne określenie zakresu działalności Ośrodka i pozostawia możliwość jego doprecyzowania innemu organowi w drodze innego aktu niż zmiana statutu.
- Nieprawidłowe regulowanie kwestii prowadzenia działalności innej niż kulturalna: § 7 i § 15 Statutu posługiwały się sformułowaniem „może prowadzić” w odniesieniu do działalności gospodarczej, co w ocenie organu nadzoru nie przesądza jednoznacznie o zamiarze prowadzenia takiej działalności i nie wypełnia prawidłowo delegacji z art. 13 ust. 2 pkt 6 ustawy.
- Wykraczanie poza delegację ustawową w zakresie zadań dyrektora: § 8 ust. 1 Statutu wymieniał zadania dyrektora, które wykraczały poza te określone w art. 17 ustawy.
- Nieprawidłowe regulowanie kwestii zastępcy dyrektora: § 8 ust. 4 i 5 Statutu używały niejednoznacznego sformułowania „może zostać zatrudniony” w odniesieniu do zastępcy dyrektora oraz określały warunek jego powołania przez Wójta w sytuacji długotrwałej nieobecności dyrektora, co stanowi przekroczenie delegacji z art. 15 ust. 8 ustawy.
- Nieuprawnione regulowanie kwestii pracowników i regulaminu organizacyjnego: § 9 ust. 1 i 2 oraz § 10 Statutu dotyczyły zatrudniania pracowników, zasad wynagradzania i regulaminu organizacyjnego, co w ocenie organu nadzoru wykracza poza materię, która powinna być regulowana statutem instytucji kultury.
- Przekroczenie upoważnienia w zakresie planu działalności, sprawozdania i gospodarki finansowej: § 11, 12, 13 i 16 Statutu regulowały kwestie, które wykraczały poza zakres określony w art. 13 ust. 2 ustawy.
- Nieuprawnione regulowanie przekształcenia, podziału i likwidacji GOK: Ust. 1 w Rozdziale 5 Statutu regulował te kwestie, podczas gdy delegacja z art. 13 ust. 2 ustawy nie upoważnia Rady do tego.
- Niezasadne powtórzenie daty wejścia w życie: W Rozdziale 6 Statutu ponownie określono datę wejścia w życie, która była już zawarta w uchwale.
W konkluzji Wojewoda Śląski uznał, że opisane uchybienia stanowią istotne naruszenia prawa, które uzasadniają stwierdzenie nieważności całej uchwały.