Czy samorząd może zlikwidować bibliotekę publiczną i przekazać jej zadania Centrum Usług Społecznych, które powstało z przekształcenia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznych?
Decyzję w tej sprawie podjęła w ostatnich dniach ubiegłego roku Rada Gminy Kurzętnik w woj. marmińsko-mazurskim. Rada podjęła uchwałę o likwidacji Gminnej Biblioteki Publicznej w Kurzętniku 29 grudnia 2020 r. Zgodnie z uchwałą biblioteka miała zakończyć działalność dwa dni później, tj. 31 grudnia 2020 r. Przed podjęciem uchwały zamiar likwidacji zaopiniował negatywnie Dyrektor Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej w Olsztynie.
Jak uzasadnił Wójt Gminy Kurzętnik, który był wnioskodawcą uchwały, opinia dyrektora biblioteki wojewódzkiej nie jest wiążąca a po likwidacji biblioteki zadania z zakresu rozwoju czytelnictwa realizować miało Centrum Usług Społecznych w Kurzętniku, które z kolei miało powstać z przekształcenia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej.
Uchwałę unieważnił rozstrzygnięciem nadzorczym Wojewoda Warmińsko-Mazurski. Jak stwierdził Wojewoda Rada Gminy Kurzętnik, pomimo wykonania dyspozycji wynikającej z przepisów ustawy o bibliotekach, tj. podjęcia uchwały intencyjnej uprzedzającej zamiar likwidacji biblioteki oraz uzyskania opinii jednostki sprawującej nadzór merytoryczny nad działalnością biblioteki, nie była uprawniona do podjęcia decyzji o likwidacji biblioteki. Przepisów tych nie można bowiem interpretować w oderwaniu od pozostałych przepisów ustawy o bibliotekach.
Zgodnie z art. 19 ust. 2 ustawy o bibliotekach gmina organizuje i prowadzi co najmniej jedną gminą bibliotekę publiczną wraz z odpowiednią filii i oddziałów oraz punktów bibliotecznych. Ponadto art. 18 ust. 3 ustawy wprost stanowi, że biblioteka publiczna może stanowić samodzielną instytucję kultury lub wchodzić w skład instytucji kultury. To oznacza, że na terenie gminy musi funkcjonować co najmniej jedna biblioteka publiczna, która dodatkowo winna być wyodrębniona organizacyjnie lub ewentualnie wchodzić w skład innej instytucji kultury.
Z tego powodu Wojewoda uznał, że nie istnieją podstawy do likwidacji jedynej funkcjonującej na terenie gminy biblioteki publicznej. Jednocześnie nie jest także możliwe połączenie biblioteki z Centrum Usług Społecznych, powstałym z wyniku przekształcenia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznych, z czym w praktyce mamy do czynienia w tym przypadku. Jak zwrócił uwagę Wojewoda, w statucie Centrum Usług Społecznych przewidziano utworzenie zespołu do spraw kultury i czytelnictwa. Tymczasem Centrum Usług Społecznych nie ma statusu instytucji kultury.
W ocenie Wojewody rozwiązanie przyjęte przez samorząd Kurzętnika, którego w wymiarze formalnym jest likwidacja Gminnej Biblioteki Publicznej, zaś w wymiarze faktycznym przekazanie zadań likwidowanej biblioteki Centrum Usług Społecznych, prowadzi do niedopuszczalnego obejścia przepisów dotyczących możliwości połączenia biblioteki, co może dotyczyć łączenia jedynie z inną instytucją kultury i zgodnie z art. 13 ust. 8 ustawy o bibliotekach wymaga dodatkowo m. in. uzyskania zgody Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
Jak podsumował Wojewoda, analiza treści oraz uzasadnień uchwał Rady Gminy Kurzętnik prowadzi do jednoznacznego wniosku, iż prawdziwym zamysłem Rady było połączenie Gminnej Biblioteki Publicznej z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej a nie rzeczywista likwidacja biblioteki. Dla takiego połączenia brak jest podstaw prawnych a ustawa o bibliotekach nie przewiduje możliwości przekształcenia biblioteki w jednostkę organizacyjną, której jedynie część pozostanie biblioteką.
Rada Gminy Kurzętnik zaskarżyła decyzję Wojewody do Wojewódzkiego Sąd Administracyjnego. Sąd postanowieniem z 13 lipca 2021 r. (orzeczenie prawomocne) odrzucił skargę.