Czy instytucja kultury może prowadzić zadania dodatkowe z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej? Czy gmina może zlecić tego typu zadania gminnemu ośrodkowi kultury, wprowadzając je do statutu instytucji?
Rada jednej z gmin w województwie śląskim dokonała zmiany statutu gminnego ośrodka kultury, wprowadzając zapis umożliwiający prowadzenie przez tę instytucję placówek wsparcia dziennego w formie świetlicy, w rozumieniu Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej. Uchwałę zaskarżył do sądu administracyjnego Wojewoda Śląski, który wskazał, że instytucja kultury, jako osoba prawna, jest całkowicie odrębnym w stosunku do gminy podmiotem prawa z własnym majątkiem, środkami trwałymi, przychodami oraz kosztami, samodzielnie gospodarującą w ramach posiadanych środków. Wojewoda argumentował, że GOK oraz placówka wsparcia to dwie jednostki organizacyjne gminy, realizujące zadania w ramach dwóch odrębnych reżimów prawnych. Placówkę wsparcia dziennego mogą prowadzić trzy grupy podmiotów, tj.: gmina, podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego zadania na podstawie przepisów ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej, oraz podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta na prowadzenie takiej działalności. Według wojewody podstawą prowadzenia placówki może być zlecenie przez gminę realizacji prowadzenia placówki wsparcia dziennego. Wojewoda podkreślił, iż brak jest umocowania do powierzenia przez radę gminy instytucji kultury zadania, polegającego na organizacji i prowadzeniu placówki wsparcia dziennego, gdyż ośrodek kultury nie jest jednostką organizacyjną pomocy społecznej.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach nie znalazł jednak podstaw do stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały. Według sądu pierwszej instancji, samorządowa instytucja kultury może prowadzić działalność inną niż kulturalna, o ile taki zamiar zostanie przewidziany w statucie. W ocenie WSA w Gliwicach prowadzenie w ramach GOK placówki wsparcia dziennego w formie świetlicy nie koliduje z podstawową działalnością statutową GOK, jako instytucji powołanej do szerzenia kultury, ale i do realizacji celu w dziedzinie wychowania i edukacji.
Wojewoda Śląski wniósł skargę kasacyjną, którą zaskarżył wyrok w całości. Jak uzasadnił, w świetle przepisów nie jest dopuszczalne połączenie działalności kulturalnej prowadzonej w formie gminnego ośrodka kultury z działalnością placówki wsparcia dziennego, jaką jest świetlica. Pomiędzy wymogami i celami tych form działalności występują bowiem zasadnicze różnice. Specyfika spraw powierzonych do realizacji całemu systemowi wspierania rodziny uzasadnia jedynie połączenie placówki wsparcia dziennego z jednostką organizacyjną pomocy społecznej. Nie jest natomiast możliwe takie połączenie z jednostką kultury.
Naczelny Sąd Administracyjny badając skargę potwierdził, że statut gminnego ośrodka kultury może zawierać postanowienia dotyczące prowadzenia działalności innej, niż kulturalna, jeżeli instytucja zamierza działalność taką prowadzić. Oznacza to, że ustawodawca dopuszcza, aby instytucja kultury dodatkowo przejęła do zakresu swego działania innego rodzaju działalność, ponad tę podstawową. Jednak, jak wskazał NSA, działalność taka nie może kolidować z zasadniczym celem, dla realizacji którego została powołana dana instytucja kultury. Musi ona być z tym celem zbieżna lub mieć charakter uzupełniający w stosunku do celu podstawowego takiej instytucji.
W ocenie NSA cele, zadania i warunki prowadzenia instytucji kultury oraz placówki wsparcia dziennego nie pozostają zbieżne. Co prawda zarówno wspieranie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w tym w formie placówek wsparcia dziennego, jak organizowanie i prowadzenie działalności kulturalnej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego, ale nie oznacza to, że te dwa rodzaje aktywności mogą być prowadzone przez ten sam podmiot na zasadzie równorzędnych zadań.
Jak podkreślił sąd, celem instytucji kulturalnej jest tworzenie, upowszechnianie i ochrona kultury. Natomiast celem placówki wsparcia dziennego jest wsparcie rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, które przybiera dwie formy: praca z rodziną oraz pomoc w opiece i wychowaniu dziecka. Z tego powodu NSA uznał za niedopuszczalne włączanie do zadań instytucji kultury zadań przewidzianych dla placówki wsparcia dziennego i wyrokiem z 9 maja 2023 r. unieważnił uchwałę rady gminy (sygn. akt II OSK 1584/20).