Od kilku lat samorządy mogą tworzyć jednostki zapewniające wspólną obsługę administracyjną, finansową i organizacyjną jednostek organizacyjnych oraz instytucji kultury. Czy organizator może zdecydować za instytucję o przystąpieniu do wspólnej obsługi, czyli tzw. CUW-u?
Zgodnie z nowelizacją ustawy o samorządzie gminnym z 2015 r. gminy mogą tworzyć tzw. centra usług wspólnych, które mogą działać jako jednostki gminne lub jednostki związków gmin lub powiatów i gmin. Zgodnie wprowadzonym nowelizacją art. 10a Ustawy o samorządzie gminnym gminy mogą zapewnić wspólną obsługę, w szczególności administracyjną, finansową i organizacyjną:
- jednostkom organizacyjnym gminy zaliczanym do sektora finansów publicznych,
- gminnym instytucjom kultury,
- innym zaliczanym do sektora finansów publicznych gminnym osobom prawnym utworzonym na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów badawczych, banków i spółek prawa handlowego.
Wspólną obsługę mogą prowadzić urząd gminy lub inna jednostka organizacyjna gminy. Może to być również jednostka organizacyjna związku międzygminnego albo jednostka organizacyjna związku powiatowo-gminnego. O utworzeniu takiej jednostki decyduje rada gminy.
W stosunku do jednostek organizacyjnych gminy rada samodzielnie określa jednostki obsługujące, jednostki obsługiwane oraz zakres obowiązków powierzonych jednostkom obsługującym w ramach wspólnej obsługi.
Inaczej sprawa wygląda w przypadku samorządowych osób prawnych, w tym gminnych instytucji kultury. Zgodnie z ust. 3. art. 10a Ustawy o samorządzie gminnym instytucje kultury oraz inne zaliczane do sektora finansów publicznych gminnym osoby prawne mogą przystąpić do wspólnej obsługi, po uprzednim zgłoszeniu tego zamiaru wójtowi. Oznacza to, że przystąpienie do wspólnej obsługi jest prawem a nie obowiązkiem gminnej instytucji kultury i ani rada ani tym bardziej wójt nie może podjąć decyzji w tej sprawie za instytucję kultury.
Podstawą przystąpienia do wspólnej obsługi w przypadku osób prawnych jest porozumienie a nie uchwała rady, jak w przypadku jednostek organizacyjnych. Porozumienie zawierane jest pomiędzy instytucją a jednostką obsługującą. Określa ono m.in. zakres wspólnej obsługi.
Jeżeli instytucja kultury do wspólnej obsługi przystąpi, to zakres obsługi określony porozumieniem, nie może obejmować kompetencji dyrektora do dysponowania środkami publicznymi oraz zaciągania zobowiązań, a także sporządzania i zatwierdzania planu finansowego oraz przeniesień wydatków w tym planie. Oznacza to, że dyrektor zachowuje wyłączną kompetencję dotyczącą ustalania planu finansowego instytucji kultury określoną w art. 27 ust. 3. Ustawy o prowadzeniu i organizowaniu działalności kulturalnej.