„Konkrety dla kultury” na Dzień Działacza Kultury

Zapewnienie autentycznej autonomii kultury, przywrócenie „trzynastek”, zwolnienie z VATu instytucji kultury, zwiększenie budżetu programów infrastrukturalnych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a także wprowadzenie zniżek na bilety na wydarzenia dla pracowników instytucji kultury – to tylko niektóre z postulatów Stowarzyszenia Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury ogłoszonych okazji dzisiejszego Dnia Działacza Kultury.

– 29 maja obchodzimy Dzień Działacza Kultury. Z tej okazji ogłaszamy „Konkrety dla kultury”, czyli listę rekomendacji zmian systemowych w kulturze i zapraszamy do dyskusji o naszych postulatach – czytamy na stronie internetowej stowarzyszenia.

– Uważamy, że obecny stan sankcjonuje nierówności, ogranicza faktyczną autonomię instytucji kultury i utrwala dysfunkcje. Sektor kultury potrzebuje zarówno korekty obecnie istniejących rozwiązań, jak i całkiem nowych regulacji. Dlatego proponujemy otwarty katalog „Konkretów dla kultury” i zapraszamy do dyskusji – deklarują działacze stowarzyszenia.

– Nie wzywamy do rewolucji, tylko rekomendujemy rozwiązania, które mogą być małymi krokami prowadzącymi do wielkiej zmiany. Liczymy, że z naszych profesjonalnie wypracowanych rekomendacji skorzystają również politycy. Tworząc swoje programy nie musicie „wymyślać koła”. Wystarczy, że skorzystacie z naszych pomysłów! – apelują do przedstawicieli klasy politycznej liderzy stowarzyszenia.

Co proponuje Stowarzyszenie Dyrektorów i Dyrektorek Samorządowych Instytucji Kultury?

Konkrety dla kultury

pełna lista postulatów jest dostępna również na stronie stowarzyszenia 

1. Zmiana niektórych zapisów Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, w szczególności:

a. W art. 15 ust. 5. po zdaniu „Organizator przed powołaniem dyrektora zawiera z nim odrębną umowę w formie pisemnej, w której strony określają warunki organizacyjno-finansowe działalności instytucji kultury oraz program jej działania.” dodaje się zdanie: „Umowa określa w szczególności minimalną wysokość dotacji podmiotowej instytucji oraz sposób jej waloryzacji.”

Przepisy wprost wskazują, że umowa zawierana z dyrektorem bezpośrednio przed powołaniem musi dotyczyć warunków organizacyjnych, jak i finansowych działalności instytucji kultury. Pomimo tego, organizatorzy niejednokrotnie nie uwzględniają w umowach żadnych zapisów regulujących np. wysokość dotacji czy zasad finansowania instytucji, w tym np. waloryzacji wysokości dotacji podmiotowej. Z tego powodu proponujemy zmianę, która wprowadzi obowiązek umieszczania tego typu zapisów w umowach. 

b. W art. 15 dodaje się ust. 5b o brzmieniu: „Wzór umowy, o której mowa w ust. 5 określi w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw kultury.”

Proponujemy, aby wzór umowy ustalił w drodze rozporządzenia Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Aktualny zapis ustawowy jest na tyle ogólny, że daje organizatorowi dużą swobodę kształtowania zapisów umowy. W praktyce niektórzy organizatorzy umieszczają w umowach również zapisy ograniczające kompetencje dyrektora i autonomię instytucji kultury. 

c. W art. 15 dodaje się ust. 7a o następującym brzmieniu: “Odwołanie dyrektora wchodzi w życie po 14 dniach od dnia wydania aktu o odwołaniu. Dyrektorowi przysługuje prawo odwołania od decyzji organizatora do sądu administracyjnego. W takim przypadku odwołanie wchodzi w życie z dniem uprawomocnienia się orzeczenia sądu w sprawie legalności aktu odwołania.”

W skali kraju można odnotować liczne przypadki odwoływania dyrektorów instytucji kultury z naruszeniem przepisów. Dopuszczają się tego zarówno samorządy, jaki Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, co potwierdzają dziesiątki orzeczeń sądowych. Z tego powodu proponujemy, aby wprowadzić mechanizm zabezpieczający dyrektora przed bezprawnym pozbawieniem stanowiska.

d. W art. 16a dodaje się zdanie drugie i trzecie o następującym brzmieniu: “Osoba pełniąca obowiązki dyrektora kontynuuje realizację umowy, o której mowa w art. 15 ust. 5 zawartej z dyrektorem, którego powołanie wygasło. W przypadku nowo utworzonej instytucji kultury stosuje się art. 15 ust. 5. “

Powyższa propozycja jest rekomendacją dotyczącą usunięcia ewidentnej luki w przepisach. Pomimo, że wprowadzona w 2015 r. nowelizacja Ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej, która umożliwiła powierzanie obowiązków dyrektora w szczególnych sytuacjach, miała według wnioskodawcy, tj. Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zapewnić kontynuację programów działalności instytucji kultury, to w praktyce przepis ten nie zawiera odpowiedniej regulacji, która rzeczywiście by się do tego odnosiła. Dlatego proponujemy, aby zmodyfikować przepis w taki sposób, aby p. o. dyrektora miał obowiązek realizować program poprzednika. Natomiast w przypadku nowych instytucji proponujemy, aby umowę zawierać również z pełniącym obowiązki dyrektora.

2. Zmiana zasad wynagradzania pracowników samorządowych instytucji kultury, w sposób analogiczny do zasad wynagradzania pracowników samorządowych i nauczycieli, w szczególności: przywrócenie „trzynastek”, zwiększenie wysokości odprawy emerytalnej do wysokości odpraw pracowników samorządowych (tj. z trzymiesięcznego do sześciomiesięcznego wynagrodzenia po 20 latach pracy).

Proponujemy, aby zasady wynagradzania pracowników samorządowych instytucji kultury zostały ujednolicone z zasadami wynagradzania pracowników samorządowych. W szczególności powinno to dotyczyć dodatkowego wynagrodzenia rocznego tj. tzw. trzynastek oraz odpraw emerytalnych. Uważamy, że nie ma powodu, aby różnicować pracowników, których praca jest finansowana z tego samego źródła tj. budżetów samorządów, ze względu na to w jakim podmiocie pracują. Obecna regulacje dyskryminują pracowników instytucji kultury w stosunku do pracowników innych podmiotów samorządowych.

3. Zwiększenie puli programów dotacyjnych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego “Infrastruktura domów kultury” do 40 mln zł rocznie oraz “Infrastruktura kultury” do 60 mln zł rocznie.

Uważamy, że obecna wysokość środków, w programach infrastrukturalnych Ministra Kultury Dziedzictwa Narodowego jest zdecydowanie niewystarczająca. Dlatego proponujemy zwiększenie budżetów obu programów. 

4. Wprowadzenie zasady, według której 1 proc. kosztów budowy budynków publicznych jest przeznaczany na zakup dzieł sztuki współczesnej, co ma na celu promocję sztuki współczesnej i poprawę sytuacji finansowej jej twórców i twórczyń.

Proponujemy stworzenie i wdrożenie rozwiązań służących stymulowaniu rynku sztuki poprzez wprowadzenie zasady analogicznej do obowiązującej w kilku krajach (m. in. Finlandii, Francji i Niemiec), która polega na zobligowaniu wszystkich podmiotów zaangażowanych w budowę, renowację lub rozbudowę obiektów publicznych do przeznaczania 1% kosztów na sztukę współczesną. Takie rozwiązanie będzie miało pozytywny wpływ zarówno na rynek sztuki, jak i przestrzeń publiczną.

5. Zwolnienie podmiotowe instytucji kultury z podatku VAT do kwoty przychodów 1 mln EURO.

Proponujemy podniesienie progu zwolnienia podmiotowego z VAT dla instytucji kultury, które spowoduje, że większość małych i średnich instytucji kultury skorzysta z tego zwolnienia, co poprawi dostępność cenową oferty kulturalnej i uprości rachunkowość instytucji kultury. 

6. Zwolnienie przedmiotowe z VAT następujących usług:

• wstępu na spektakle, koncerty, przedstawienia i imprezy kulturalne, artystyczne i literackie,

• wstępu do innych miejsc o charakterze kulturalnym,

• wstępu oraz wypożyczania wydawnictw, świadczonych przez biblioteki, archiwa, muzea,

• związane z produkcją filmów i nagrań na wszelkich nośnikach.

Proponujemy również zwolnienie przedmiotowe z VAT usług kulturalnych, co wpłynie na poprawę dostępności cenowej oferty kulturalnej proponowanej przez różne podmioty funkcjonujące na rynku. 

7. Wprowadzenie – wzorem Ustawy o muzeach – bezpłatnych wejść i zniżek do instytucji kultury dla pracowników instytucji kultury.

Proponujemy wprowadzenie systemu zniżek i bezpłatnych wejść na wydarzenia w instytucjach kultury dla wszystkich pracowników sektora. Obecne rozwiązanie, dotyczące pracowników muzeów sankcjonuje nierówności w sektorze.  

8. Wprowadzenie scentralizowanego Rejestru Instytucji Kultury lub przeniesienie RIK do KRS.

Uważamy, że obecne rozwiązanie tj. prowadzenie rejestrów instytucji kultury przez organizatorów, jest dalece niedoskonałe. Wprowadzenie scentralizowanego rejestru instytucji kultury (analogicznego np. do rejestru muzeów) lub przeniesienie rejestru instytucji kultury do KRS jest rozwiązaniem bardziej efektywnym zarówno z punktu widzenia instytucji, jak i organizatorów.

 

Na fot. Prace nad postulatami w MOK Stary Młyn w Zgierzu w listopadzie 2022 r.